Żywy skansen

W Maramureš etnograf nie musi niczego szukać. Ma wszystko podane jak na talerzu. Wisi to wszystko na stodole, chodzi po ulicy, stoi przy drodze. Wystarczy wejść w boczną uliczkę takiego Budešti, a tu wiszą- drewniane sanki, kosze, brony na ścianie, a jakże! - drewnianej chałupy, która jedynie eternitem kryta, ale poza tym jak należy- cała zrębowa, z gankiem i okiennicami. Wystarczy że w niedzielę przejedzie się przez te Budešti, a tu proszę- spacerują dwie babeczki w strojach może nie haftowanych, ale jednak - szerokie spódnice stosownie ciemne, chustki na głowie, kapotki odpowiednie. A za nimi drepce dziadek z budeštańskim słomianym  kapelusikiem z tasiemką na głowie. Idą sobie do drewnianej cerkwi z XV, XVI, XVII - go wieku, których dziesiątki rozsiane są po Maramureskich wzgórzach i dolinach. Spokojnie przejdą obok drewnianych, bogato rzeźbionych bram, broniących wstępu do gospodarstw. Tę sczerniałą z płaskorzeźbą przedstawiającą scenkę z życia wiejskiego postawił sąsiad, jeszcze w '82, a ta gigantyczna, okazała, jeszcze jaśniutka, jakby miodowa, stanęła ledwie 2 lata temu - wnuczek postawił by zachęcać turystów do noclegu w jego pensjonacie. 

 

Niestety, jeśli etnograf zabierze ze sobą dzieci, te zapewne nie docenią wszechobecnego folkloru i wyśmieją zachwyt nad drewnianą chałupą czy plecionym płotem. Jak to zrobiły nasze. Nie wzruszały ich również wysmukłe, drewniane cerkiewki z wybitnie ludowym sznytem - wnętrza zdobione plecionymi dywanikami i święte obrazy przybrane w haftowane ręczniki przywodzą na myśl wystrój paradnej izby lokalnej chałupy. Jak się nieco później okazało, dużo większe wrażenie mogły u młodzieży wywołać malowane cerkwie. Nasze natomiast gusta były zaspokojone cudami drewnianej architektury, czy to starych cerkwi w Budesti, Breb, Surdesti, czy nowego kompleksu monasteru Barsana. Znalazło się jednak też coś dla wybrednych i marudnych małych turystów - hit regionu, czyli wesoły cmentarz w Sapancie.

 

Czy cmentarz jest rzeczywiście wesoły? Stwierdzić by to można gdyby się znało choć trochę rumuński (który to język jest bardzo zaskakujący- niby romański, ale melodia jakby słowiańska, a i słów tyle zapożyczonych-i z węgierskiego i od południowych Słowian... Tak wiele jak potraw z tych samych źródeł w rumuńskiej kuchni), by przeczytać rzeźbione, ponoć zabawne wierszyki -epitafia. Nas rozbawić mogły tylko obrazkowe wersje i radosne kolory nagrobków. Ale to i tak wiele! Jakże inny klimat panuje na takim wielobarwnym, drewnianym cmentarzyku niż na szarym, kamiennym! Tu leży nauczyciel, tam aptekarz, a tu striptizerka. Wszyscy oni otoczeni tłumem gospodyń domowych i pasterzy. Kolorowe, proste przedstawienia, doskonale trafiające do ludowej i dziecięcej wrażliwości - zupełnie jak ikony w tutejszych cerkwiach - przemawiają obrazem.

Piękno Maramures polega jednak przede wszystkim na tym, że ludzie swoje skansenowe wioseczki rozrzucili wśród pagórków, dolin i całkiem pokaźnych gór. Przemierzając ten region co prawda jedziemy często z duszą na ramieniu, gdy serpentyny drogi wiją się przesadnie i zbyt gęsto, ale też w nieustannym zachwycie, bo ze splątanej drogi roztaczają się cudne widoki. Skusiło nas to by wyrwać się na trekking, a góry nie przepuściły tej okazji by pokazać nam zarówno swe piękne, jak i groźne oblicze. 

A może byśmy tak, najmilsi, wpadli na dzień do Tomaszowa?

Ten weekend miał wyglądać zupełnie inaczej. Bo na chwilę (dokładnie tydzień) staliśmy się z powrotem mega rowerową rodziną, której poszczególni członkowie już nie narzekają, że rower nie taki, kółka za małe i że trzeba tyle kręcić pod górę. Tyle, że w pełnym składzie udawało się jeździć tylko do szkoły/przedszkola, a na dalsze planowane wycieczki nie starczyło już czasu, bo Franka wypaśny rower został ukradziony spod edukacyjnego przybytku. Tym samym nasza gotowość do wypadów rowerowych znowu spadła do zera, bo przecież Franek nie będzie biegł za nami, bądź gonił nas 50 km na hulajnodze...

Tak więc z roweru musieliśmy przesiąść się do samochodu, ale pech postanowił nam dalej towarzyszyć. Za największą atrakcję okolic Tomaszowa Mazowieckiego uznaliśmy Zagrodę Pokazową Żubrów w Smardzewicach. Gdy jednak dojechaliśmy na miejsce, ujrzeliśmy tablicę "Ośrodek zamknięty do odwołania". Na szczęście nie była to jedyna okoliczna osobliwość, więc z nosami spuszczonymi na kwintę wybraliśmy się do rezerwatu "Niebieskie Źródła", gdzie mogliśmy obserwować bulgoczące wywietrzysko krasowe, którego niebieskiej barwy jednak nie zaobserwowaliśmy - zależy ona bowiem od intensywnego światła słonecznego, a tego zabrakło. Grunt, że miły to był spacer, połączony z karmieniem kaczek, humory zresztą wszystkim dopisywały.

Kolejna atrakcja czekała na nas po drugiej stronie szosy - jedyne w Polsce muzeum na wolnym powietrzu poświęcone rzece czyli Skansen Rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim. Nie łatwo było mi namówić resztę na tę wizytę. Dopiero jak im powiedziałem, że będą mogli zobaczyć carską toaletę plenerową, której używał podczas polowań w spalskich lasach, zapragnęli zwiedzić skansen. Wcześniej nie przekonały ich takie obiekty jak: drewniana stacja kolejowa, młyn wodny, most kolejowy, wydobyty z rzeki poniemiecki sprzęt wojenny, bunkry, zabytkowy lamus, łodzie i wiele innych ... Na mnie natomiast największe wrażenie zrobił krzyż z 1945 roku, wykonany z lufy armaty oraz dwóch łusek po pociskach artyleryjskich.

Po obiedzie w Tomaszowie ruszyliśmy do Inowłodzia - atrakcji wybranej specjalnie dla Justy. Co prawda kościół świętego Idziego to przystanek na "Szlaku romańskim", ale niewiele ma wspólnego z budowlą, którą ufundował książę Władysław Herman prawie tysiąc lat temu. To jedynie ciekawa wizja przedwojennych architektów, którzy właśnie w ten sposób wyobrażali sobie ruiny na wzgórzu nad Pilicą w czasach świetności. Ale w sumie nie o autentyczność tu chodziło. Kościółek jest świetnie położony na bardzo wysokim brzegu, widok na lasy i rzekę w dole zachwyca, samo wnętrze świątyni też ma niesamowity klimat, a to że to rekonstrukcja .. cóż nie można mieć wszystkiego. Ja też nie miałem wszystkiego, bo odbudowywany zamek kazimierzowski w Inowłodziu widziałem tylko 2 minuty i tylko zza fosy i to w dodatku biegiem z Łucją. A potem już tylko lody w Spale i ...

... na koniec Justa pozwoliła nam spędzić 5 minut w bunkrze w Konewce, ale skończyło się awanturą, bo byliśmy tam cztery razy dłużej, a Justa czekała na nas wściekła w samochodzie. A przecież zwiedzanie nie mogło trwać 5 minut, bo bunkier był niesamowity. Przede wszystkim schron na pociąg dowództwa wojsk niemieckich miał 300 metrów długości, więc nie doszliśmy nawet do jego połowy, a o obejściu dookoła nie mogło być mowy. Pomyszkowaliśmy więc chwilę w równoległych do głównej nawy - korytarzach. Zobaczyliśmy budowlę z zewnątrz - cała pokryta jest mchem, a ja zdążyłem tylko porobić zdjęcia tablicom informacyjnym (coraz częściej tak robię, bo z dziećmi czasu na czytanie brak, a w drodze powrotnej można się już zagłębić w lekturę jak się jest tylko pasażerem), dzieciakom przebranym za wojaków i w te pędy do samochodu.

Piątek

Długiemu weekendowi udało nam się wyrwać z gardła tylko jednodniowy (piątkowy) wypad za miasto. Ale za to jak intensywny! Rysunek Frania najlepiej oddaje różnorodność tej wycieczki, bo czegóż tam nie było. Pałace, konie, strzechy, zamki, kolegiaty i diabły. A wszystko w samym środku Polski.

Mury w Muzeum Raju

Dzień drugi. Jaskinia Raj-Chęciny-Tokarnia-Kielce.

Nagromadzenie atrakcji w jednym miejscu zdecydowanie większe niż w Bałtowie. Tym bardziej, że tu królowały autentyki. A więc odległość z Jaskini Raj do zamku w Chęcinach wynosiła nie więcej niż 5 km, a z tamtejszej wieży obserwacyjnej było wręcz widać chałupy w skansenie w Tokarni.

Ale zacznijmy od tego, że niespodziewanie udało nam się wejść do jaskini. Bo na tydzień wcześniej nie znalazło się żadne wolne miejsce, aby je zarezerwować. Tak więc zgodnie z radą przyjechaliśmy wcześnie, i skorzystaliśmy z tego, że ktoś nie dotarł. Sama jaskinia - nie za duża - mocno zmieniona, by otworzyć tam ruch turystyczny, ale imponująca przez liczbę wystających z sufitu stalaktytów. Franio co prawda bał się ciemności, a Róża nie zważając na protesty rodziców nurzała ręce w wodzie zbierającej się jakby na ryżowych tarasach, ale oboje mieli okazję (i zabawę) zgasić światło w jaskini. Dzięki czemu cała gromadka turystów mogła obcować, choć przez chwilę z absolutną ciemnością.

Trudno mi ocenić, czy rzeczywiście ta jaskinia jest najwspanialszym naturalnym cudem Polski, bo brak mi punktu odniesienia, musimy więc zeksplorować jeszcze kilka jaskiń, by docenić walory Raju. Niesamowity był dla mnie natomiast kontekst. Ta perełka nie znajdowała się w romantycznym krajobrazie pełnym dziwnych skalnych kształtów, dzikiej przyrody, tylko pod małym skalistym wzgórku, pośrodku jak najbardziej swojskiego, mazowieckiego sosnowego lasku.

Co do Chęcin trudno się wypowiadać. Zamek jakich wiele, mimo że przechadza się po nim duch. Najlepiej prezentuje się z daleka. Frankowi podobał się chyba najbardziej z naszej czwórki, ale i tak nie zaliczył go do największych atrakcji wyjazdu. Wciąż jesteśmy napaleni (obaj z Francikiem) na Krak de Chevaliers, ale z drugiej strony jak go zobaczymy, to tylko Malbork wywoła w nas efekt ŁAŁ.

W skansenie w Tokarni nas rasowych (fachowych i w ogóle) specjalistów etnografów nic specjalnie nie zachwyciło. Może poza domostwem wiejskim, które miało wewnętrzny dziedziniec, bo stodoła, chlew i stajnia stanowiły 3 pozostałe boki czworokąta. Ciekawość naszą wzbudził też dwór szlachecki z drewna, lecz podmurowany (Frania natomiast poruszył fakt, że trzeba było tam założyć kapcie). A najbardziej przejście od części reprezentacyjnej, która wyglądała rzeczywiście wyrafinowanie do części służebnej, niczym nie różniącej się od chałupy chłopskiej.

Na koniec pełnego dnia wrażeń upewniliśmy się, że miasto Kielce, nie jest interesującym wielce.

Jak idealnie dojechać na wakacje?

Nam się udało. Ale tylko raz. Tu znów hołd dla mego męża - tak to idealniutko wymyślił, że nie było wyprowadzającego mnie z równowagi smęcenia dzieciaków podczas jazdy. Recepta - dobrze rozplanowane przystanki na ciekawe zwiedzanie.

Pierwszym na naszej trasie na Kaszuby był Sierpc. Jako etnolodzy wstydziliśmy się, a raczej ja się wstydziłam (Pita od kiedy skończył studia obnosi się na każdym kroku ze swą hm... niechęcią do wszystkiego co etnologiczne), że mijając wielokrotnie nie wstąpiliśmy. A warto.

Skansen okazał się być urządzony jak prawie funkcjonująca wioska. W każdej zagrodzie "gospodyni" która dogląda żywego dobytku - królików, kóz, kur, krów, a dodatkowo pełni funkcję mini przewodnika. Krajobraz sielski anielski.Stwierdziliśmy, ze wioski dawniej były o wiele ładniejsze niż teraz. Chyba dlatego, że były bliżej natury - drewniane chaty łatwiej wtapiają się w krajobraz, bardziej malowniczo zarastają malwami, a piaszczyste drogi też pozostają w większej harmonii z otoczeniem niż asfaltowe. I nie chodzi mi tu o to jak bardzo są "eko" - wzięte z natury, a raczej o kolorystykę. Dzieciaki były zachwycone zwierzakami, nam się miło spacerowało i dwie godziny minęły niezauważalnie. Potem obiadek i dzieciaki w samochodzie spały spokojnie 2 godziny.

Następny przystanek był przygotowany specjalnie z myślą o Franku, który ostatnio ma fazę na zamki, rycerzy, smoki, miecze itp. Zamek w Golubiu-Dobrzyniu miał spełnic jego oczekiwania. Niestety zamkiem zarządza PTTK, co do czasu umknęło naszej uwadze. A to wieeeele zmienia. Na początek zwiedzania podstarzały ale nadal rubaszny przewodnik serwuje 20-to min film o zamku (w trakcie Fran z 10 razy na całą salę "Nie chcę film, jest nudny"), potem obowiązkowo po kolei wszystkie wystawy - pseudoetnologiczna, drobna archeologia ziemi dobrzyńskiej i dopiero kilka gablot z hełmami i mieczami. Czy zamek polecamy? Ja nie, ale Pita zapewne tak. Jednak dzięki temu przystankowi mieliśmy kolejne cudowne 2 godziny jazdy w błogim spokoju.

Na koniec zdesperowanym i zastraszonym podróżniczą gehenną z dzieciakami polecam lekturę:
Rady porady
Może pomoże choć troszkę.