Dolnośląskie cuda - sprostowanie

Kilka lat temu opublikowałem swój ranking dolnośląskich cudów w oparciu o własne doświadczenia. Teraz tamten tekst (dostępny tu) wymaga sprostowania, gdyż w drodze powrotnej z ferii zimowych udało nam się odwiedzić ponownie dwa z wymienionych tam zabytków: opactwo w Krzeszowie i zamek w Książu.

 
Opactwo krzeszowskie tym razem zrobiło na nas piorunujące wrażenie. Może dlatego, że spędziliśmy tam pół dnia, a nie jak osiem lat temu - pół godziny. I od razu ten zabytek poszybował w górę w mej prywatnej klasyfikacji. Przede wszystkim zadziwiło nas ile miejsc można tam zwiedzić. Poprzednio poprzestaliśmy na kilku stacjach kalwarii oraz wnętrzu bazyliki, a teraz mieliśmy szansę po wykupieniu biletu na trasę rozszerzoną (oczywiście ze zniżką na Kartę Dużej Rodziny) wejść na wieżę i do podziemi oraz obejrzeć: dwa kościoły, muzeum w pałacu opata, mauzoleum Piastów i pawilon letni na wodzie. Szczególnie to ostatnie miejsce zaskoczyło nas, bo czegoś takiego nie spodziewaliśmy się zobaczyć w zwyczajnym sosnowym borze. A pojechaliśmy tam jeszcze przed wizytą w informacji turystycznej, by odbyć samochodową drogę krzyżową po nie zwiedzonej kilka lat temu części kalwarii. Jakie było nasze zdumienie, gdy pośrodku lasu obok dość dużego domu, zobaczyliśmy drewnianą altankę stojącą na palach pośrodku stawu, ponad źródełkiem. Niestety była zamknięta, ale tablica informacyjna wyjaśniała na jaki skarb patrzymy przez płot, a fotografie dawały pojęcie, czego można się spodziewać we wnętrzu. Jednak nie po to przecież przyjechaliśmy. Chcieliśmy zobaczyć inne stacje via crucis, ale jadąc szutrową drogą niestety pogubiliśmy się w lesie i po 15 minutach okazało się, że przebyliśmy grań Gór Kruczych i znajdujemy się kilkanaście kilometrów od Krzeszowa (zwykłą trasą).
 

Zwiedzanie opactwa zaczęliśmy od bazyliki, której barokowego wnętrza nie szpecą, jak w innych zabytkowych kościołach, żadne współczesne obrazy czy banery. Przy okazji wejścia na kościelną wieżę mogliśmy z bliska przyjrzeć się sławnym krzeszowskim organom, w których 97% elementów jest oryginalnych i pochodzi z osiemnastego wieku, a także przespacerować się po strychu między sklepieniem świątyni, a mansardowym dachem. Zapach wiekowego drewna, klimatyczne światło, kontrast cegieł i ciemnych krokwi powodował, że to miejsce warte było odwiedzin - w przeciwieństwie do wspinaczki na dach, która nie dość, że była dla mnie traumatyczna (bałem się, że Ninka wypadnie mi ze spoconych rąk i prześlizgując się przez prześwity w schodach spadnie z kilkunastu metrów), to jeszcze nie przyniosła nagrody w postaci rozległych widoków. Podziemia też lekko rozczarowały, ale myślami już byliśmy w letnim pawilonie na wodzie. Ten - zgodnie z przeczuciami - nas nie zawiódł. Przepyszne barokowe malarstwo pokrywało całe wnętrze drewnianej altanki, której przeznaczenia naukowcy na razie tylko się domyślają. Nie pozostała tam żadna niezamalowana część, poza misternie ułożonym parkietem. Obrazy o tematyce biblijnej poświęcone były różnym scenom z obu Testamentów, związanym z wodą, a także królowi Dawidowi, co nie dziwi, skoro miejsce zwie się Betlejem.
 

Na deser zostały nam: kościół św. Józefa z obrazami śląskiego Rembrandta czyli Michaela Willmanna; pełen światła, bieli i bardzo skromny w przeciwieństwie do bazyliki oraz przebogate mauzoleum Piastów Świdnicko-Jaworskich. To ostatnie miejsce dobudowano do głównej świątyni, przez co stanowi jakby ogromną kaplicę, niewiele ustępującą wielkości głównemu gmachowi. Wewnątrz miejsce pochówku znalazło dwóch książąt piastowskich: Bolko Surowy oraz Bolko Mały. Pstro pomalowane średniowieczne nagrobki, przedstawiające ich jako rycerzy leżących w pełnym rynsztunku, bardzo dobrze wpasowują się we wnętrze pełne fresków, rzeźb, ołtarzy. Ta przestrzeń sakralna zrobiła na mnie nawet większe wrażenie niż Sala Książęca w Lubiążu. To też przesądziło, że Krzeszów wyparł z mojej listy siedmiu cudów Dolnego Śląska tamtejsze opactwo.

 

Do zamku w Książu przyjechaliśmy głównie z jednego powodu - dzięki Karcie Dużej Rodziny mieliśmy zapłacić za zwiedzanie po złotówce, a osiem lat temu pocałowaliśmy klamkę, zobaczywszy jak drogi jest wstęp. Niestety ta wizyta po części rozwiała nasze wcześniejsze wyobrażenia o tym trzecim co do wielkości zamku w Polsce. Po pierwsze okazało się, że ponad połowę budynku zbudowano na początku XX wieku i to właśnie te fragmenty wyglądające na najstarsze. Dotyczy to również centralnej wieży, którą uznałem wcześniej za średniowieczny stołp. Po drugie zamek Hochbergów niewiele ma do zaoferowania zabytkowych wnętrz, nie licząc najsłynniejszej, barokowej, dwupiętrowej Sali Maksymiliana, w której złoto kapie z sufitu, a w bogactwie ornamentów i fresków można nie zauważyć braku dwóch pokaźnych malowideł. Po czwarte pokoje z epoki zostały zniszczone nie przez Armię Czerwoną, a hitlerowców przerabiających rezydencję na tajemniczy wojskowy obiekt. Niestety darowaliśmy sobie zwiedzanie tych podziemi, więc nie możemy się pochwalić znalezieniem złotego pociągu. Mimo tych zastrzeżeń oczywiście Książ to nadal jeden z moich osobistych dolnośląskich mirabiliów i nie traci swego miejsca na mojej liście.

Z braku niesamowitych komnat administratorzy zabytku starają się nadrobić te niedoskonałości, wieszając na pustych ścianach masę archiwalnych, wielkoformatowych zdjęć, a także przedstawiając historię księżnej Daisy i poplątane koleje losów ostatnich właścicieli Książa - książąt pszczyńskich. Z racji tego, że to historia niebanalna (romans syna z drugą żoną ojca, przeniesienie się Hochbergów z hitlerowskich Niemiec do sanacyjnej Polski, czy wreszcie jednego z nich w polskiej armii podczas II wojny światowej), odwiedzający szybko się w nią wciągają. Niestety nie dotyczy to nieczytających dzieci, które nudziły nam się niemiłosiernie, gdy my czytaliśmy podpisy pod kolejnym zdjęciem księżnej z synami.

Po zakończonej wizycie na zamku postanowiliśmy jeszcze pójść na punkt widokowy, by przypatrzeć się budowli z najwłaściwszej perspektywy. Róża i Łucja się nam jednak zbuntowały po całym dniu łażenia po zabytkach i za nic nie chciały przebyć jeszcze kilkuset metrów, więc zostawiliśmy je na murku w parku. Nie dane nam było jednak w to walentynkowe popołudnie rozkoszować się widokiem i robieniem wspólnych (z Franiem) zdjęć, gdyż jakaś mama o bardzo bujnej wyobraźni powiedziała nam, że skrajnie wyczerpane, do kości przemarznięte i bojące się nadciągającego zmroku dziewczyny o mało nie spadły na dno wąwozu, więc warto abyśmy jak najszybciej do nich wrócili. Kolejny raz okazało się, że jesteśmy wyrodnymi rodzicami, którzy szlajają się z nimi po różnych miejscach, zamiast wręczyć im po notebooku! Oczywiście gdy wróciliśmy do dziewczyn wyszło, że wszelkie ich problemy to czysta konfabulacja nieco przewrażliwionej pani.

Siedem dolnośląskich cudów

Co tu kryć jesteśmy zachwyceni Dolnym Śląskiem!

Takie nagromadzenie zabytków, tak blisko siebie położonych, w dodatku pobliskie góry, różnorodność niezwykła, można i na rower, i na paralotnię, no i na trekking. Spędziliśmy tam tydzień, a i tak zwiedziliśmy tylko część najsłynniejszych pomników historii. Moglibyśmy spędzić i drugi, a poziom atrakcji tylko nieznacznie by się obniżył. A do tego czuliśmy egzotykę. W niektórych małych miejscowościach czas się jakby zatrzymał w 1945 roku, brakowało zupełnie nowszej zabudowy, obskurnych reklam, część niezasiedlonych domów powoli zamieniała się w gruzy, a od czasu do czasu jechało się brukowymi ulicami. No i w co drugiej wsi ogromne zdewastowane pałace ...

Spośród wszystkich dolnośląskich zabytków, które odwiedziliśmy, wybrałem kilka i sporządziłem listę moich prywatnych siedmiu cudów (kolejność nie ma znaczenia).

1. Gdyby Chełmsko Śląskie było bliżej Warszawy, bez wątpienia Kazimierz nad Wisłą zostałby porzucony przez weekendowych turystów. To przygraniczne miasteczko ma bowiem wielki turystyczny potencjał, pozostaje tylko trzymać kciuki, żeby dotrwało do lepszych czasów w niezmienionej formie, gdy ktoś postanowi wydać trochę milionów na gruntowny remont. Czasu jest coraz mniej, bo część jednej z pierzei kamieniczek na rynku nadaje się już tylko do wyburzenia. A obdrapane tynki kamienic mogą kompletnie odpaść. Poza urokliwym ryneczkiem, z którego jest kilka kroków do kościoła górującego nad miejscowością, największą atrakcją jest jedenaście drewnianych domów tkaczy (to one mi przywiodły na myśl kazimierską zabudowę). Są nadal zamieszkałe i wyglądają jakby je przeniesiono wprost ze skansenu, a stoją przy ruchliwej trasie. Poza tym widoki, wokół nie za wysokie góry, długa dolina, szosy obsadzone drzewami. Nic tylko przywieźć tu rower ...

2. Nie tak długi jak praski most św. Karola, ale również z rzeźbami świętych; równie malowniczo otoczony zabytkami i podobnie pocztówkowy most św. Nepomucena w Kłodzku też trafia na mą listę. Ale z tym zastrzeżeniem, że gdyby nie stał pośrodku urokliwego miasta (pełnego secesyjnych kamieniczek, mniejszych mostków i kładek nad rzeczką), nad którym unosi się - niczym wielki statek kosmiczny - wielka bastionowa twierdza, a prowadził wyłącznie z punktu A do punktu B, napewno nie zwróciłbym na niego uwagi ...

3. Nie taki cel przyświecał tym, którzy zezwolili na budowę protestanckich zborów w śląskich miastach. W najgorszych koszmarach nawet im się nie śniło, że kościoły pokoju w Jaworze i Świdnicy - zbudowane w zawrotnym tempie, niewiele różniące się od wielkich stodół, a w dodatku położone poza ochroną murów miejskich - przetrwają wieki. I że w odróżnieniu od kapiących złotem śląskich opactw cysterskich trafią na listę najcenniejszych zabytków całej ludzkości. Ale to, co zdumiewa najbardziej - jest w środku. Bo z prostotą zewnętrza kontrastuje wnętrze.
Niestety zdjęć nie mamy, bo stwierdziliśmy (niesłusznie), że szkoda robić płatne zdjęcia w Jaworze, skoro zbór świdnicki podobno jest bogatszy w zdobienia, ale niestety się przejechaliśmy, bo tam zakazano w ogóle robienia fotografii. Uwierzcie więc nam na słowo, że poniższa stodoła kryje wielopiętrowe galerie (ostatnie "piętro" prawie pod sufitem), z których każda pomalowana jest w sceny biblijne. I jak tu wierzyć podręcznikom, w których pisano, że dla protestantów obrazy religijne to bałwochwalstwo.

4.Zamek w Książu wygrywa z liczną w tym regionie konkurencją dzięki oryginalnemu położeniu na wyniosłej skale, pośród głębokich parowów oraz przez to że wygląda jak patchwork. Właściciele z każdej epoki odcisnęli na nim swoje piętno, nie niszcząc jednak tego, czego dokonali ich przodkowie. Zamek z frontu nie wygląda zbyt ciekawie można pomyśleć, że to olejny biało-różowy barokowy pałac z mansardowym dachem, ale wystarczy oddalić się kilkaset metrów w bok na specjalny taras widokowy, by podziwiać budowlę w całej jej krasie, z wieżami, pruskim murem, średniowiecznym stołpem. Nas z dziedzińca przepędziły zbyt wysokie (jak na nasze standardy) ceny biletów, więc od razu skierowaliśmy się na platformę, a potem - sprawiając tym wielką radość Frankowi - do pobliskiej stadniny, gdzie nasz pierworodny mógł zarżeć z radości jak źrebię.

5. Listę, na której nie byłoby opactwa cysterskiego w Lubiążu trzeba by od razu wyrzucić do kosza. To cud jakich mało. Dwa razy większy od Wawelu (fasada ma długość ponad dwustu metrów!), od tylu lat nieużytkowany potrafi zaskoczyć kilkoma odnowionymi salami, dającymi przedsmak, jak to miejsce wyglądało niegdyś, gdy było domem braci w białych habitach. Z przebogatą i przeogromną Salą Książęcą w wielkim Pałacu Opackim kontrastuje pusta nawa kościoła, ogołocona po wojnie z całego wyposażenia - część wielkoformatowych obrazów najsłynniejszego śląskiego malarza Michaela Willmana wisi do tej pory w kościołach na warszawskiej Starówce. A po tych wnętrzach pałętają się nieliczni turyści prowadzeniu kilka razy dziennie przez przewodnika z wielkim pękiem kluczy. Pod koniec zwiedzania nasuwa się jedna myśl - to miejsce ma kompletnie niewykorzystany potencjał.

6. Wambierzycka bazylika z daleka, z powodu braku wież, nie przypomina kościoła katolickiego. Jej ogromna fasada zdaje się naśladować Świątynię Jerozolimską, prowadzą do niej wysokie schody jak do Świętego Świętych. Nie dość, że bazylika jest świątynią, to mała wioska - Jeruzalem, bo wśród kamieniczek przycupnęły kapliczki, między domami znajduje się pałac Heroda, a każda droga wjazdowa zwieńczona jest bramą. Mieszkańcom trudno chyba przestać myśleć o Męce Pańskiej, skoro nawet idąc na zakupy mijają stacje drogi krzyżowej, a w nich naturalnej wielkości figury Chrystusa, Piłata i innych.
Nad Wambierzycami/Jerozolimą góruje Golgota z kaplicą Ukrzyżowania. Prowadzą tam schody, a wzdłuż nich kolejne stacje drogi krzyżowej. Oczywiście na tym nie kończy się całe założenie kalwaryjskie, bo okoliczne wzgórza obsiane są również najrozmaitszymi kapliczkami, nad którymi unoszą się w oddali płaskie szczyty Gór Stołowych. Dolnośląska Jerozolima to prawdziwa perła ...

Ale co na siódmym miejscu?

Chętnie wstawiłbym tam bazylikę gotycką ze Strzegomia, ale widzieliśmy ją raptem kilka chwil zza szyb samochodu, i choć to wystarczyło, aby jej ogrom i majestat zapisał się mi głęboko w pamięci, nie daje jednak uprawnień na tak daleko posuniętą nobilitację.
Krzeszów? Tylko jeśli chodzi o stan renowacji i położenie wśród niewysokich gór mógłby rywalizować z Lubiążem, w pozostałych kategoriach byłby daleko z tyłu, choć oczywiście i tak dystansuje klasztory z innych części naszego kraju.
A może kopalnia w Nowej Rudzie?  Można w niej przecież przejechać się kolejką wożącą do niedawna górników. Na Górnym Śląsku są pewnie lepsze!
Myślałem też o sztolniach w Osówce, co prawda niewiele tam jest do obejrzenia, ale być może to miejsce kryje wielką hitlerowską tajemnicę? Z zachowanych rachunków wynika bowiem, że na budowę całego kompleksu podziemnych sztolni zużyto miliony metrów sześciennych betonu, ale po zliczeniu wszystkich odnalezionych podziemi tyle nie wychodzi ... Pozostaje zadać pytanie, co to oznacza. Czy olbrzymie malwersacje hitlerowskich dygnitarzy, czy też nieodkryte podziemia, kryjące ... Niestety właściciele skrzętnie pilnują, by nikt nic nie odnalazł i nie zepsuł im dobrze prosperującego interesu, który przyciąga swą tajemnicą.

Hmmm, muszę się jeszcze zastanowić, więc o siódmym cudzie napiszę w kolejnym poście.

Oczywiście gdybym dopuścił Frania do głosu i dałbym mu się wypowiedzieć, to mógłbym usłyszeć, żebym nie pominął Jaworzyny Śląskiej, a dokładnie skansenu parowozów w tym miasteczku, a jeszcze dokładniej kamieni spod podkładów kolejowych, którymi rozkosznie się bawił.